İranlılar, muhafazakârların yeniden iktidara el koymasını sağlayacağı varsayılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri için 18 Haziran Cuma günü sandık başına gidecek.

İran’da İslamî devrimin yapıldığı 1979’dan bu yana 13’üncü kez düzenlenen Cumhurbaşkanlığı seçimleri, Covid-19 salgının da körüklediği sosyal ve ekonomik kriz ortamında yapılıyor. İkisi reformcu, beşi ultra muhafazakâr toplam yedi adayın seçimlere girmesine izin verildi.

İktidarın esas gücü dinî lider Ayetullah Ali Hamenei’nin elinde olduğu için Cumhurbaşkanı sınırlı yetkilere sahip.

Gözlemciler, iki dönem Cumhurbaşkanlığı yaptığı için bu yıl seçimlere giremeyecek olan Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin görev süresinin, 2015’te Viyana’da imzalanan nükleer anlaşmadan 2018’de ABD’nin çekilmesinden sonra uyguladığı açılma politikasının başarısız kalmasıyla anılacağını belirtiyorlar.

Hasan Ruhani, dünkü Bakanlar Kurulu toplantısında icraatını savundu ve “İran’ı ekonomik kalkınma yoluna sokan nükleer anlaşmadır ve bugün de sorunun çözümü, herkesin anlaşmaya geri dönmesindedir” dedi.

İbrahim Reisi

Seçimlere 10 günden az bir zaman kala Yargı Erki Başkanı 60 yaşındaki İbrahim Reisi, dört yıl önceki yüzde 38 oy oranı ve güçlü bir rakip olmaması nedeniyle Cumhurbaşkanlığının en büyük favorisi olarak görülüyor.

Oylamada katılımın düşük olması bekleniyor ki katılımın az olması seçimlerde muhafazakar cepheye yarıyor. 2020 yasama seçimlerinde katılımın yüzde 42’de kalması ve ılımlı ya da reformcu yüzlerce adayın seçimlere sokulmaması muhafazakâr cepheyi güçlendirmişti.

Tahran’da, seçim kampanyası çok sessiz devam ediyor. Reisi’nin afişleri dışında hemen hemen hiçbir adayın afişleri görülmüyor.

Koronavirus salgını her ne kadar açık hava toplantılarını sınırlandırıyorsa da Cumhurbaşkanlığı seçimleri genel anlamda ülkede pek heyecan uyandırmıyor.

ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinden sonra yeniden uygulanmaya başlayan Amerikan ambargosunun tetiklediği ve küresel salgınla da körüklenen ağır sosyal ve ekonomik krizle karşı karşıya kalan ülkede hayal kırıklığı ve memnuniyetsizlik havası elle tutulur hale gelmiş durumda.

İran’da 2017-2018 kış aylarında ve Kasım 2019’daki iki protesto dalgası şiddetle bastırılmıştı.  

Gözlemciler, 2020’de Parlamentonun kontrolünün ele alınmasından sonra şimdi de ultra muhafazakâr Reisi’nin seçimleri kazanmasına zemin hazırlama çabasına dikkat çekiyor.

Seçim kampanyası, Viyana’da, 2015 nükleer anlaşmasını yeniden yoluna koymak ve Amerikan ambargosunu kaldırmak için yürütülen müzakerelerle aynı zamana rastladı, ancak Viyana’da seçimlerden önce ilerleme elde edilmesi beklenmiyor.

Ali Hamenei, sosyal medya platformlarında yurtdışından yapılan seçimlerin boykot edilmesi çağrıları karşısında halkın “İslam’ın düşmanlarının oyununa gelmemesini” ve oy kullanmasını istedi.

Dinî lider, ayrıca adaylardan kampanya sırasında ekonomiye değinmemelerini talep etti.

Reisi’ye karşı ciddi rakip olabilecek adayların seçime katılmasının engellenmesinden sonra geriye kalan adayların da endişe kaynağı olması pek beklenmiyor.

Adaylar

Ultra muhafazakâr cephede, rejimin silahlı ideolojik gücü olan Devrim Muhafızları’nın eski komutanı Muhsin Rızai, 2005’te oylamaya birkaç gün kala adaylıktan çekilmesinden sonra 2009 ve 2013’te iki Cumhurbaşkanlığı seçiminde de başarısız olmuştu.

2013’te de aday olan Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyinin eski genel sekreteri Said Celili, yüzde 11,4 oy alarak general Rızai’yi geride bırakmıştı (yüzde 10,6).

Yarışta olan diğer iki ultra muhafazakâr Emirhüseyin Gazizade-Haşimi ve Alirıza Zakani, kitleler nezdinde pek tanınırlığı olmayan adaylar. Reformcu cephede yer alan 

Merkez Bankasının eski Başkanı Abdülnasır Hemmati ve eski Cumhurbaşkanı yardımcılarından olan Muhsin Mehralizade de kamuoyunda pek tanınan kişiler değil. İki reformcu aday, ana reformist koalisyonun desteğine bile tam olarak sahip değil.

18 Haziran’da hiçbir adayın seçilememesi halinde en çok oy alan iki aday 25 Haziran’da ikinci tura katılacak.

İran vatandaşları, 18 Haziran’da aynı zamanda Belediye Meclislerinin üyelerini de belirlemek için oy kullanacak.

Siyasette değişimler

2017'de yapılan son Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden bu yana İran siyaseti büyük değişimlere tanık oldu. 

Ülkede hükümet karşıtı protestolara yapılan şiddetli müdahalelerin yol açtığı ölümler, eylemcilerin tutuklanması, idamlar, Devrim Muhafızları’nın Tahran Havaalanı’ndan kalktıktan hemen sonra bir Ukrayna uçağını düşürmesi, ABD'nin yaptırımları yeniden uygulamaya başlamasının tetiklediği ekonomik kriz ve son olarak küresel salgındaki can kayıpları gibi gelişmeler İran’ı son yıllarda derinden etkileyen faktörler olarak öne çıktı.

Gözlemciler, 18 Haziran seçimlerinin bu gelişmeler doğrultusunda şekilleneceğini vurguluyor ve bu nedenle memnuniyetsizlik ve hayal kırıklığının tezahürü olarak katılım oranının düşük olabileceğini belirtiyor.

Oysa İranlı liderler, sisteminin meşruluğunu göstermesi bakımından seçime katılma oranının yüksek olmasını gerekli görüyor.