İki ülke arasındaki gergin ilişkilerin ortasında, Rusya'nın devlet atom enerjisi şirketi Ermenistan'ın nükleer santralini modernize edecek ve muhtemelen yeni bir ünite inşa edecek.

15 Aralık'ta Ermenistan ve Rusya, Ermenistan'ın Metsamor Nükleer Güç Santrali'nin (NGS) modernizasyonu ve ömrünün 2036 yılına kadar uzatılmasına ilişkin bir sözleşme imzaladı. 

Yenileme çalışmaları Rusya'nın devlet nükleer enerji şirketi Rosatom'un bir yan kuruluşu olan Rustatom Service JSC tarafından yapılacak ve Ermenistan hükümetine 65 milyon dolara mal olacak.

Anlaşma, Erivan'ın Moskova ile arasına siyasi mesafe koyma çabalarının ortasında, Rusya'nın Ermenistan'ın altyapısı ve ekonomisi üzerindeki etkisinin ne kadar büyük olduğunu bir kez daha hatırlatıyor. 

Metsamor, ülkenin yıllık elektrik üretiminin ortalama yüzde 31'ine katkıda bulunarak Ermenistan'ın enerji manzarasında önemli bir rol oynuyor.

Iğdır'a 16 kilometre

Güney Kafkasya'daki tek nükleer enerji santrali olan Metsamor, Erivan'ın yaklaşık 30 kilometre batısında yer alıyor. Santralin Iğdır'a olan uzaklığı ise 16 kilometre. Bu da Türkiye açısından büyük risk yaratıyor. 

Sırasıyla 1976 ve 1980 yıllarında faaliyete geçen Metsamor-1 ve Metsamor-2 olmak üzere iki üniteden oluşuyor. Aralık 1988'de Spitak'ta meydana gelen 6,9 büyüklüğündeki depremin ardından rağmen reaktör büyük çaplı zarara uğradı ve 1989 yılında “sismik güvenlik açığı” gerekçesiyle kapatılmıştı. 

Ünite 2, 1995 yılında Ermenistan'daki enerji sıkıntısı nedeniyle yeniden faaliyete geçirildi ve o zamandan beri faaliyette olan tek nükleer ünite oldu.

Rosatom, 2021 yılında, NGS'yi 2026 yılına kadar çalışacak şekilde onardı ve geliştirdi. Modernizasyon, 2015 yılında Ermenistan ile Rusya arasında imzalanan bir kredi anlaşması kapsamında gerçekleştirildi. 

Yeni anlaşma kapsamında Rosatom, Ünite-2'nin ömrünün 2036 yılına kadar uzatılmasına yardımcı olacak ve bu tarihten sonra hizmet dışı bırakılacak. 

Yenileme operasyonları, Ermenistan hükümeti tarafından devlete ait santral yönetimine sağlanan bir "bütçe kredisi" şeklinde finanse edilecek ve bu yönetim daha sonra Rosatom ile bir sözleşme imzalayacak. Rosatom, 2023-2026 yılları arasında Metsamor NGS'yi Ermeni uzmanlarla işbirliği içinde modernize edecek.

Reaktör 2036 yılında devreden çıkarılacağı için Ermenistan hükümeti Metsamor'da yeni bir nükleer ünite inşa etmeyi planlıyor. Farklı tahminlere göre yeni bir nükleer santralin ya da ünitenin inşası 6-10 yıl sürecek, bu da inşaat çalışmalarının önümüzdeki birkaç yıl içinde başlatılması gerektiği anlamına geliyor.

Rusya Başbakan Yardımcısı Alexey Overchuk'un 15 Aralık'ta yeni nükleer güç üniteleriyle ilgili müzakerelerin sürdüğünü söylemesine bakılırsa bu inşaat çalışmaları Rosatom tarafından yürütülecek gibi görünüyor. 

Enerjide Rusya'ya aşırı bağımlılık 

Yeni Metsamor anlaşması Ermeni-Rus ilişkilerinde karmaşık bir döneme denk geliyor. Azerbaycan'ın Eylül ayında Dağlık Karabağ'daki işgale son vermesi Ermenistan'da Rusya'ya karşı kızgınlık yarattı.

Siyasi ittifaklarını çeşitlendirme ve Batı ile daha yakın bağlar kurma yönündeki ısrarlı çabalarına rağmen Ermenistan ekonomisi büyük ölçüde Rusya'ya bağımlı kalmaya devam ediyor. 

Rusya Ermenistan'ın en büyük ticaret ortağı ve Ermenistan Rusya liderliğindeki Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nün (KGAÖ) bir üyesi. Ancak, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Şubat ayında, Rusya liderliğindeki KGAÖ'ye ülkesinin katılımını dondurduğunu açıklamıştı. 

Gazın büyük bölümü Rusya'dan 

Rusya, Ermenistan'ın gazının yüzde 87,5'ini sağlıyor (geri kalanı İran'dan geliyor) ve Rus devlet gaz şirketinin yerel iştiraki olan Gazprom Armenia, ülkenin tüm gaz dağıtım altyapısına sahip. 

Ermenistan ihtiyacı olan elektriğin yüzde 98'ini ürettiğini söylüyor ancak bu iddia daha da fazla bağımlılığı gizliyor. 

Bu elektrik hidroelektrik ve termik santraller ile Metsamor Nükleer Santrali tarafından üretiliyor. Metsamor tamamen Rusya'dan ithal edilen uranyumla beslenirken termik santraller (büyük ölçüde Rus) doğalgazına bağımlı.

Enerji uzmanı Armen Manvelyan, Savaş ve Barış Raporlama Enstitüsü'ne (IWPR) verdiği demeçte Ermenistan'ın elektriğinin yüzde 70'inden fazlasının Rusya'ya bağlı olduğunu belirtiyor. Manvelyan, "Kendi kendimize yetebilmemiz, termik ve nükleer santrallerimizi çalıştıran gaz ve uranyumu ithal ettiğimiz ülkelere bağlıdır. Hükümet yetkililerimiz kendi kendimize yeterliliğimizden bahsederken bunu nasıl sağladığımızı söylemeyi neden unutuyorlar?" diyor.  

Ve Ermenistan'ın enerji talebi artmaya devam ediyor. Ermenistan'ın Rus doğal gaz ithalatı 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 6,1 artarak 2,6 milyar metreküpe ulaştı. 

Başka kaynaklar arıyor 

İran'ın Ermenistan Büyükelçisi Mehdi Sobhani geçtiğimiz günlerde Tahran'ın Ermenistan'a doğalgaz ihracatını üçe ya da dörde katlama ihtimalinden söz etti. Ancak böyle bir hamle, Gazprom'un İran'a giden doğalgaz boru hattını kontrol etmesi nedeniyle Rusya'nın onayını ve kolaylaştırıcılığını gerektirecek.

Ermenistan, enerji sektörünü çeşitlendirme çabalarının bir parçası olarak ABD, Fransa ve Güney Kore'den küçük modüler nükleer reaktörler edinme olasılığını araştırıyor. Ancak şu ana kadar bu konuda somut bir ilerleme kaydedilmesi zor görünüyor.